45 minut

Życie powstało w wodzie

Według niektórych uczonych, istnieją przesłanki świadczące o tym, że życie na Ziemi powstało w obrębie gorących, podwodnych gejzerów, pojawiających się na dnie mórz i oceanów. To one, buzując gazami bogatymi w przeróżne cząsteczki, mogły stanowić pierwszy budulec życia. Ich rozwój wspierała wysoka temperatura gorących “kominów”. Czy ta teoria może mieć coś wspólnego z naszym Morzem Bałtyckim? Tego nie wie nikt, jednak pewne jest, że na jego obszarze przez miliony lat zmieniał się klimat i krajobraz, a w efekcie na jego dnie formowały się zasoby, z których korzystamy do dziś. Zanim je poznamy, przybliżmy sobie historię Bałtyku.

Etapy powstawania Morza Bałtyckiego

45 minut

Historia powstania

Ponad 900 tys. lat temu rozpoczęła się na świecie epoka lodowcowa. Średnia temperatura spadła średnio o 5,5^oC, ale bywały okresy, że temperatura roczna spadała nawet o 10^oC. Wtedy też na obszarze ⅓ półkuli północnej panował klimat arktyczny. Na półkuli północnej, na lądzie Europy, Ameryki Północnej i Azji formowały się lądolody, czyli ogromne tereny pokryte grubym lodem. 100 tys. lat temu powstał lądolód zwany skandynawskim. Zaczął topnieć wskutek ocieplenia klimatu 12 tys. lat temu, dając początek Morzu Bałtyckiemu.

Historia powstania

45 minut

Bałtyckie Jezioro Lodowe

Każde kolejne nasunięcie lądolodu powodowało obniżenie podłoża skalnego znajdującego się pod nim. To obniżenie skorupy ziemskiej stopniowo wypełniała woda, gdy lądolód skandynawski topniał i cofał się z obszaru północnej Polski. W efekcie powstały dwa jeziora. W miarę postępowania procesu topnienia, wody w obu zbiornikach połączyły się, tworząc Bałtyckie Jezioro Lodowe. Wtedy też Bałtyk był całkowicie słodki i przez większość roku zamarznięty. Pływały po nim góry lodowe. Trwało to około trzy tysiące lat, podczas których zbiornik Bałtyckiego Jeziora Lodowego stale się powiększał. Bałtyk sięgał wtedy od wybrzeży Litwy po zachodnie wybrzeża Danii.

Bałtyckie Jezioro Lodowe

45 minut

Morze Yoldiowe

Gdy lądolód dalej się topił i cofał, wody z Bałtyckiego Jeziora Lodowego przelały się przez niewielki pas lądu, oddzielający jezioro od oceanu. Ponieważ Bałtyk położony był wyżej niż ocean, przez pierwsze lata woda z jeziora lała się do oceanu bardzo intensywnie. Poziom wód w Bałtyku opadł w ciągu pierwszych kilku lat o 25 metrów, czyli tyle, ile mierzy wieżowiec. Gdy poziom wody w jeziorze wyrównał się z poziomem wody w oceanie, słona woda z Atlantyku zaczęła wpływać do Bałtyckiego Jeziora Lodowego. Ocean wlał do Bałtyku nie tylko słoną wodę, ale też małża o nazwie Yoldia arctica, na którego cześć nazwano ten etap rozwoju Bałtyku - Morzem Yoldiowym.

45 minut

Jezioro Ancylusowe

Lądolód skandynawski, topiąc się, uwalniał spod swojego ciężaru skorupę ziemską, która, podnosząc się, zamknęła cieśninę łączącą Morze Yoldiowe z oceanem. Morze zostało ponownie odcięte od dopływu wody słonej. Stale dopływały do niego słodkie wody rzeczne, dzięki czemu Bałtyk ponownie stał się słodkim jeziorem. Ustępujący lądolód uwalniał skorupę ziemską spod swojego ciężaru. W efekcie dno jeziora powoli unosiło się, a wypchnięta do góry woda zaczęła szukać dróg, którymi mogła spłynąć do oceanu. Na dnie Bałtyku w tym czasie rozprzestrzenił się ślimak Ancylus fluviatilis, od którego nazwę wziął ten etap rozwoju. Aż do momentu wyrównania poziomu wód z oceanem, Bałtyk ponownie był jeziorem - Jeziorem Ancylusowym.

Jezioro Ancylusowe

45 minut

Morze Litorytowe

Wskutek podnoszenia się wód w oceanie Bałtyk ostatecznie połączył się przez Cieśniny Duńskie z Morzem Północnym. Słona woda wlała się do Jeziora Ancylusowego, a w miarę podnoszenia się poziomu wód w oceanie przepływ ten następował coraz intensywniej. Gdy wody stały się na tyle słone (dużo bardziej słone niż obecnie), że pojawił się w nich ślimak morski Littorina litorea, zbiornik przeszedł w kolejną fazę rozwoju zwaną Morzem Litorynowym. Trwała ona aż do kolejnego momentu, w którym wskutek podnoszenia się skorupy ziemskiej w rejonie Cieśnin Duńskich wymiana wód z Morzem Północnym ponownie się zmniejszała.

Morze Litorytowe

45 minut

Morze Mya

Gdy przepływ wód między morzami zmalał, zmalało też zasolenie Morza Bałtyckiego. W takich warunkach doskonale radził sobie małż Mya arenaria, który dotarł tu z Ameryki Północnej, przyczepiony do łodzi wikingów. Od niego wzięła nazwę ostatnia faza rozwoju Bałtyku. Im dalej od Morza Północnego i Oceanu Atlantyckiego, tym niższe zasolenie Bałtyku. Średnia wartość zasolenia to 7 promili. Tym samym Bałtyk stał się najsłodszym morzem na świecie.

Zasoby Morza Bałtyckiego

45 minut

Zasoby mineralne

Dno Bałtyku nie zawsze było pokryte lodem lub wodą. Materia organiczna, która dawno temu znajdowała się na jego terenie, dała początek obecnym zasobom. Historia bogactw Bałtyku sięga 40 mln lat wstecz, kiedy to na jego terenie rósł las sosnowy… pełen drzew wydzielających żywicę, zwanych później bursztynowymi.

45 minut

Bursztyn

Wskutek gwałtownych zjawisk atmosferycznych, drzewa zostały powalone, a w późniejszym czasie zalała je woda. Żywica wraz z kawałkami drzew płynęła rzekami do ówczesnego morza, zwanego eoceńskim. Największą rzeką, którą prawdopodobnie wędrowała żywica, była rzeka Eridan. Jej ujście znajdowało się na północ od Zatoki Gdańskiej. W późniejszych latach złoża bursztynu przykrywane były warstwami osadów, a wskutek zmian klimatu schowane zostały pod pokrywą lądolodu. Dziś, licząc na łut szczęścia, bursztyn znajdziemy na plaży. Niektórzy nazywają go złotem Bałtyku.

45 minut

Gaz ziemny i ropa naftowa

Choć bardzo znany jest gazociąg Nord Stream, to jednak nie służy on do pobierania gazu ze złóż znajdujących się na dnie Morza Bałtyckiego. Służy on wyłącznie celom transportowym, by przesłać gaz rurociągami z Rosji do Niemiec.

Złoża gazu i ropy naftowej w Bałtyku występują na głębokościach od 2 do 6 km. Przypuszcza się, że najbardziej obiecujące złoża znajdują się na północ od Rozewia, gdzie powstała platforma wiertnicza. Wydobycie ropy jest tu niewielkie i sięga 1000 ton dziennie, co zaspokaja jedynie 2 proc. zapotrzebowania Polski. Ropie naftowej zwykle towarzyszą złoża gazu. W Polsce odkryto je w czterech miejscach. Ich eksploatacja jeszcze się nie rozpoczęła.

Gaz ziemny i ropa naftowa

45 minut

Kruszywa i minerały ciężkie

Kruszywa i minerały ciężkie

Oprócz gazu i ropy wydobywa się kruszywa, takie jak żwir, głazy, otoczaki, glina, piaski i muł. Wykorzystywane są głównie w budownictwie. W Bałtyku znajdziemy też minerały ciężkie - ilmenit, rutyl, cyrkon, granat i magnetyt.

45 minut

Zasoby odnawialne - wiatr

Warto wspomnieć o tym, że Bałtyk to dobre miejsce na farmy wiatrowe. Kiegers Flak to budowana właśnie farma wiatrowa, która będzie wytwarzać energię w ilości odpowiadającej zużyciu około 600 tys. duńskich gospodarstw domowych, czyli 23 proc. wszystkich gospodarstw domowych w Danii. To nie pierwsza i nie ostatnia farma wiatrowa, która powstała na terenie Bałtyku. Wykorzystanie siły wiatru jest doskonałym sposobem na pobieranie energii bez nadmiernej eksploatacji zasobów nieodnawialnych.

45 minut

Energia z fal

Istnieją już elektrownie produkujące energię z fal morskich. Wykorzystują fale o wysokości od jednego do trzech metrów, a takie właśnie ma Bałtyk. Jest to bardzo dobry pomysł na pozyskiwanie energii, jednak jeszcze słabo zagospodarowany na terenie Bałtyku.

Energia z fal morskich to jedynie 0,02 proc. z wykorzystywanej w Unii Europejskiej energii odnawialnej. Takie elektrownie spotkamy jedynie we Francji i w Anglii. Jednak to właśnie polscy naukowcy z Akademii Morskiej w Szczecinie opracowują technologię, dzięki której energia z fal bałtyckich może stać się dostępna.

45 minut

Ryby zasobem i towarem eksportowym

Najważniejszym zasobem odnawialnym Bałtyku są jednak ryby. To one stanowią główne dobro eksportowe naszego kraju. Mogą stanowić zasób odnawialny, o ile będziemy je mądrze wyławiać. O rybach dowiecie się więcej na kolejnej lekcji.

Ryby zasobem i towarem eksportowym

Podróże

45 minut

Transport

Historia transportu na terenie Bałtyku sięga VII wieku, kiedy to na wyprawy (nie tylko kupieckie) wyruszali wikingowie. Obecnie żegluga to główna forma transportu po morzu. Do przewozu towarów używa się masowców, tankowców, kontenerowców, chemikaliowców, drobnicowców.

45 minut

Transport

Do przewozu ludzi i aut używa się promów. Chętnie korzystają z nich rodziny z dziećmi, które przemieszczają się w celach turystycznych i na promie mają zapewnione bardzo wiele rozrywek.

45 minut

Transport

W Bałtyku pływają także okręty podwodne,
jednak małe są szanse, że zobaczymy je na własne oczy.

45 minut

Rozrywki

Pamiętajmy, że przemieszczanie się po Bałtyku to nie tylko forma transportu. Bywa, że jest celem samym w sobie. Dlatego szczególnie dużym zainteresowaniem cieszą się sporty wodne, np. żeglarstwo. Wiele wypraw prowadzi na malowniczą wyspę Bornholm. Samo dotarcie do niej jest niezwykłą przygodą. Aby żeglować samodzielnie, należy zdobyć uprawnienia.

45 minut

Rozrywki

Fani sportów wodnych, którzy preferują bliskość wybrzeża, mogą skorzystać z wielu możliwości. Windsurfing jest popularnym sportem, choć jeszcze bardziej na popularności zyskuje kitesurfing. Odpoczywając na plaży, dostrzeżemy też motorówki i skutery wodne, a w oddali także małe łódki i stateczki.
W Bałtyku można też nurkować, choć przejrzystość wody nie jest tak duża jak np. w Morzu Śródziemnym.

45 minut

Rozrywki

Morsowanie to najpopularniejszy sport zimowy nad Morzem Bałtyckim,
wymaga jednak nieco determinacji i dużej wytrzymałości… na zimno.

Wypoczynek

45 minut

Błękitna flaga

Zanim wybierzemy się nad morze na wypoczynek, warto sprawdzić, które kąpieliska uzyskały tzw. Błękitną Flagę, czyli wyróżnienie przyznawane najczystszym kąpieliskom i marinom. W 2020 roku “Błękitną Flagę” otrzymały 4664 plaże z 46 krajów. 32 z nich to plaże polskie. Ich listę znaleźć można na www.blekitnaflaga.org.

Znasz już Bałtyk, a teraz poznaj jego mieszkańców

45 minut

Życie powstało w wodzie

Według niektórych uczonych, istnieją przesłanki świadczące o tym, że życie na Ziemi powstało w obrębie gorących, podwodnych gejzerów, pojawiających się na dnie mórz i oceanów. To one, buzując gazami bogatymi w przeróżne cząsteczki, mogły stanowić pierwszy budulec życia. Ich rozwój wspierała wysoka temperatura gorących “kominów”. Czy ta teoria może mieć coś wspólnego z naszym Morzem Bałtyckim? Tego nie wie nikt, jednak pewne jest, że na jego obszarze przez miliony lat zmieniał się klimat i krajobraz, a w efekcie na jego dnie formowały się zasoby, z których korzystamy do dziś. Zanim je poznamy, przybliżmy sobie historię Bałtyku.

Etapy powstawania Morza Bałtyckiego

45 minut

Historia powstania

Ponad 900 tys. lat temu rozpoczęła się na świecie epoka lodowcowa. Średnia temperatura spadła średnio o 5,5^oC, ale bywały okresy, że temperatura roczna spadała nawet o 10^oC. Wtedy też na obszarze ⅓ półkuli północnej panował klimat arktyczny. Na półkuli północnej, na lądzie Europy, Ameryki Północnej i Azji formowały się lądolody, czyli ogromne tereny pokryte grubym lodem. 100 tys. lat temu powstał lądolód zwany skandynawskim. Zaczął topnieć wskutek ocieplenia klimatu 12 tys. lat temu, dając początek Morzu Bałtyckiemu.

Historia powstania

45 minut

Bałtyckie Jezioro Lodowe

Każde kolejne nasunięcie lądolodu powodowało obniżenie podłoża skalnego znajdującego się pod nim. To obniżenie skorupy ziemskiej stopniowo wypełniała woda, gdy lądolód skandynawski topniał i cofał się z obszaru północnej Polski. W efekcie powstały dwa jeziora. W miarę postępowania procesu topnienia, wody w obu zbiornikach połączyły się, tworząc Bałtyckie Jezioro Lodowe. Wtedy też Bałtyk był całkowicie słodki i przez większość roku zamarznięty. Pływały po nim góry lodowe. Trwało to około trzy tysiące lat, podczas których zbiornik Bałtyckiego Jeziora Lodowego stale się powiększał. Bałtyk sięgał wtedy od wybrzeży Litwy po zachodnie wybrzeża Danii.

Bałtyckie Jezioro Lodowe

45 minut

Morze Yoldiowe

Gdy lądolód dalej się topił i cofał, wody z Bałtyckiego Jeziora Lodowego przelały się przez niewielki pas lądu, oddzielający jezioro od oceanu. Ponieważ Bałtyk położony był wyżej niż ocean, przez pierwsze lata woda z jeziora lała się do oceanu bardzo intensywnie. Poziom wód w Bałtyku opadł w ciągu pierwszych kilku lat o 25 metrów, czyli tyle, ile mierzy wieżowiec. Gdy poziom wody w jeziorze wyrównał się z poziomem wody w oceanie, słona woda z Atlantyku zaczęła wpływać do Bałtyckiego Jeziora Lodowego. Ocean wlał do Bałtyku nie tylko słoną wodę, ale też małża o nazwie Yoldia arctica, na którego cześć nazwano ten etap rozwoju Bałtyku - Morzem Yoldiowym.

45 minut

Jezioro Ancylusowe

Lądolód skandynawski, topiąc się, uwalniał spod swojego ciężaru skorupę ziemską, która, podnosząc się, zamknęła cieśninę łączącą Morze Yoldiowe z oceanem. Morze zostało ponownie odcięte od dopływu wody słonej. Stale dopływały do niego słodkie wody rzeczne, dzięki czemu Bałtyk ponownie stał się słodkim jeziorem. Ustępujący lądolód uwalniał skorupę ziemską spod swojego ciężaru. W efekcie dno jeziora powoli unosiło się, a wypchnięta do góry woda zaczęła szukać dróg, którymi mogła spłynąć do oceanu. Na dnie Bałtyku w tym czasie rozprzestrzenił się ślimak Ancylus fluviatilis, od którego nazwę wziął ten etap rozwoju. Aż do momentu wyrównania poziomu wód z oceanem, Bałtyk ponownie był jeziorem - Jeziorem Ancylusowym.

Jezioro Ancylusowe

45 minut

Morze Litorytowe

Wskutek podnoszenia się wód w oceanie Bałtyk ostatecznie połączył się przez Cieśniny Duńskie z Morzem Północnym. Słona woda wlała się do Jeziora Ancylusowego, a w miarę podnoszenia się poziomu wód w oceanie przepływ ten następował coraz intensywniej. Gdy wody stały się na tyle słone (dużo bardziej słone niż obecnie), że pojawił się w nich ślimak morski Littorina litorea, zbiornik przeszedł w kolejną fazę rozwoju zwaną Morzem Litorynowym. Trwała ona aż do kolejnego momentu, w którym wskutek podnoszenia się skorupy ziemskiej w rejonie Cieśnin Duńskich wymiana wód z Morzem Północnym ponownie się zmniejszała.

Morze Litorytowe

45 minut

Morze Mya

Gdy przepływ wód między morzami zmalał, zmalało też zasolenie Morza Bałtyckiego. W takich warunkach doskonale radził sobie małż Mya arenaria, który dotarł tu z Ameryki Północnej, przyczepiony do łodzi wikingów. Od niego wzięła nazwę ostatnia faza rozwoju Bałtyku. Im dalej od Morza Północnego i Oceanu Atlantyckiego, tym niższe zasolenie Bałtyku. Średnia wartość zasolenia to 7 promili. Tym samym Bałtyk stał się najsłodszym morzem na świecie.

Zasoby Morza Bałtyckiego

45 minut

Zasoby mineralne

Dno Bałtyku nie zawsze było pokryte lodem lub wodą. Materia organiczna, która dawno temu znajdowała się na jego terenie, dała początek obecnym zasobom. Historia bogactw Bałtyku sięga 40 mln lat wstecz, kiedy to na jego terenie rósł las sosnowy… pełen drzew wydzielających żywicę, zwanych później bursztynowymi.

45 minut

Bursztyn

Wskutek gwałtownych zjawisk atmosferycznych, drzewa zostały powalone, a w późniejszym czasie zalała je woda. Żywica wraz z kawałkami drzew płynęła rzekami do ówczesnego morza, zwanego eoceńskim. Największą rzeką, którą prawdopodobnie wędrowała żywica, była rzeka Eridan. Jej ujście znajdowało się na północ od Zatoki Gdańskiej. W późniejszych latach złoża bursztynu przykrywane były warstwami osadów, a wskutek zmian klimatu schowane zostały pod pokrywą lądolodu. Dziś, licząc na łut szczęścia, bursztyn znajdziemy na plaży. Niektórzy nazywają go złotem Bałtyku.

45 minut

Gaz ziemny i ropa naftowa

Choć bardzo znany jest gazociąg Nord Stream, to jednak nie służy on do pobierania gazu ze złóż znajdujących się na dnie Morza Bałtyckiego. Służy on wyłącznie celom transportowym, by przesłać gaz rurociągami z Rosji do Niemiec.

Złoża gazu i ropy naftowej w Bałtyku występują na głębokościach od 2 do 6 km. Przypuszcza się, że najbardziej obiecujące złoża znajdują się na północ od Rozewia, gdzie powstała platforma wiertnicza. Wydobycie ropy jest tu niewielkie i sięga 1000 ton dziennie, co zaspokaja jedynie 2 proc. zapotrzebowania Polski. Ropie naftowej zwykle towarzyszą złoża gazu. W Polsce odkryto je w czterech miejscach. Ich eksploatacja jeszcze się nie rozpoczęła.

Gaz ziemny i ropa naftowa

45 minut

Kruszywa i minerały ciężkie

Kruszywa i minerały ciężkie

Oprócz gazu i ropy wydobywa się kruszywa, takie jak żwir, głazy, otoczaki, glina, piaski i muł. Wykorzystywane są głównie w budownictwie. W Bałtyku znajdziemy też minerały ciężkie - ilmenit, rutyl, cyrkon, granat i magnetyt.

45 minut

Zasoby odnawialne - wiatr

Warto wspomnieć o tym, że Bałtyk to dobre miejsce na farmy wiatrowe. Kiegers Flak to budowana właśnie farma wiatrowa, która będzie wytwarzać energię w ilości odpowiadającej zużyciu około 600 tys. duńskich gospodarstw domowych, czyli 23 proc. wszystkich gospodarstw domowych w Danii. To nie pierwsza i nie ostatnia farma wiatrowa, która powstała na terenie Bałtyku. Wykorzystanie siły wiatru jest doskonałym sposobem na pobieranie energii bez nadmiernej eksploatacji zasobów nieodnawialnych.

45 minut

Energia z fal

Istnieją już elektrownie produkujące energię z fal morskich. Wykorzystują fale o wysokości od jednego do trzech metrów, a takie właśnie ma Bałtyk. Jest to bardzo dobry pomysł na pozyskiwanie energii, jednak jeszcze słabo zagospodarowany na terenie Bałtyku.

Energia z fal morskich to jedynie 0,02 proc. z wykorzystywanej w Unii Europejskiej energii odnawialnej. Takie elektrownie spotkamy jedynie we Francji i w Anglii. Jednak to właśnie polscy naukowcy z Akademii Morskiej w Szczecinie opracowują technologię, dzięki której energia z fal bałtyckich może stać się dostępna.

45 minut

Ryby zasobem i towarem eksportowym

Najważniejszym zasobem odnawialnym Bałtyku są jednak ryby. To one stanowią główne dobro eksportowe naszego kraju. Mogą stanowić zasób odnawialny, o ile będziemy je mądrze wyławiać. O rybach dowiecie się więcej na kolejnej lekcji.

Ryby zasobem i towarem eksportowym

Podróże

45 minut

Transport

Historia transportu na terenie Bałtyku sięga VII wieku, kiedy to na wyprawy (nie tylko kupieckie) wyruszali wikingowie. Obecnie żegluga to główna forma transportu po morzu. Do przewozu towarów używa się masowców, tankowców, kontenerowców, chemikaliowców, drobnicowców.

45 minut

Transport

Do przewozu ludzi i aut używa się promów. Chętnie korzystają z nich rodziny z dziećmi, które przemieszczają się w celach turystycznych i na promie mają zapewnione bardzo wiele rozrywek.

45 minut

Transport

W Bałtyku pływają także okręty podwodne,
jednak małe są szanse, że zobaczymy je na własne oczy.

45 minut

Rozrywki

Pamiętajmy, że przemieszczanie się po Bałtyku to nie tylko forma transportu. Bywa, że jest celem samym w sobie. Dlatego szczególnie dużym zainteresowaniem cieszą się sporty wodne, np. żeglarstwo. Wiele wypraw prowadzi na malowniczą wyspę Bornholm. Samo dotarcie do niej jest niezwykłą przygodą. Aby żeglować samodzielnie, należy zdobyć uprawnienia.

45 minut

Rozrywki

Fani sportów wodnych, którzy preferują bliskość wybrzeża, mogą skorzystać z wielu możliwości. Windsurfing jest popularnym sportem, choć jeszcze bardziej na popularności zyskuje kitesurfing. Odpoczywając na plaży, dostrzeżemy też motorówki i skutery wodne, a w oddali także małe łódki i stateczki.
W Bałtyku można też nurkować, choć przejrzystość wody nie jest tak duża jak np. w Morzu Śródziemnym.

45 minut

Rozrywki

Morsowanie to najpopularniejszy sport zimowy nad Morzem Bałtyckim,
wymaga jednak nieco determinacji i dużej wytrzymałości… na zimno.

Wypoczynek

45 minut

Błękitna flaga

Zanim wybierzemy się nad morze na wypoczynek, warto sprawdzić, które kąpieliska uzyskały tzw. Błękitną Flagę, czyli wyróżnienie przyznawane najczystszym kąpieliskom i marinom. W 2020 roku “Błękitną Flagę” otrzymały 4664 plaże z 46 krajów. 32 z nich to plaże polskie. Ich listę znaleźć można na www.blekitnaflaga.org.

Znasz już Bałtyk, a teraz poznaj jego mieszkańców

Lekcja 2

Ciasteczka

Ciasteczka

W celu poprawy działania strony korzystamy z ciasteczek. Zakładamy, że Ci to nie przeszkadza. Jeśli przeszkadza, opuść naszą stronę.

Więcej